Voltooide restauraties terug op locatie
Deinze (België)
De heer Leon Bok, één van de schrijvers van het boek Graftrommels en (Kunst)Grafkransen in Nederland, heeft tijdens een rondrit door België op de begraafplaats van Deinze, gemeente Gent, negen graftrommels ontdekt van bijzondere waarde.
De negen graftrommels zijn verdeeld over twee graven. Een graf heeft drie trommels, waarvan twee met kransen van glaskralen. Het andere graf heeft zes trommels met ook twee trommels met kralenkransen.
Onze stichting heeft in 2015 contact gehad met het Stadsbestuur van Deinze in verband met de restauratie van hun funerair erfgoed.
Eind 2017 kregen we bericht van Mevrouw E. de Voogt, erfgoeddeskundige/archivaris, dat het stadsbestuur de restauratie van de negen trommels aan ons te willen opdragen.
Op vrijdag 22 september hebben onze voorzitter Evert Jan Halkus en zijn vrouw Lidy alle trommels opgehaald en naar Veenhuizen gebracht.
Wij verwachten dat eind 2018 de trommels met kransen klaar zullen zijn.
Evert Jan en Lidy Halkus zullen de vier kralen kransen restaureren en de andere medewerkers nemen de trommels en de metalen kransen voor hun rekening. Inmiddels wordt er druk gewerkt aan een kralenkrans.
Veenhuizen, januari 2018
Het aanbieden van de negen gerestaureerde trommels
Na vele uren intensief werk zijn op 15 maart 2019 de negen gerestaureerde kransen en trommels door Evert Jan Halkus, Lidy Halkus en Corneel Beijert-Baan aangeboden aan Bart Van Thuyne, de schepen (wethouder) verantwoordelijk voor het funerair erfgoed van de stad Deinze. Hiermee is een traject van meerdere jaren afgesloten.
De graftrommels zijn te zien in MUDEL, Het Museum van Deinze en de Leiestreek. We zijn het stadsbestuur van Deinze zeer erkentelijk voor deze grote en boeiende opdracht.
Beneden op deze pagina kunt u zich een beeld vormen van de restauratie van een kralenkrans.
Veenhuizen, april 2019
Opbouw kralen krans Deinze
Na vele uren werk ontstaan de prachtige takken met bloemen.
De eerste compleet gerestaureerde krans.
De tweede krans, met zwarte kralen, staat in de startblokken voor de restauratie.
Oostvoorne
Persbericht d.d. 20 november 2017
Reddingsactie laatste graftrommel in Oostvoorne
Oostvoorne – Wie weet er nog wat een graftrommel is? Ooit lagen er op Nederlandse begraafplaatsen zo’n 25.000, nu zijn er nog minder dan 1.000 over. Een graftrommel is een soort grafcadeau. Naast de grafsteen stond er op het graf vaak een extra aandenken van andere dan familie: doorgaans een blikken trommel met een glazen venster, gevuld met (kunst)bloemen en een bladerkrans.
Nog één over
De trommels waren populair in de periode 1870 -1940. Ook op Voorne zijn er talloze geweest, maar kwetsbaar als ze zijn, zijn ze inmiddels allemaal verdwenen – op één na. Die is nog te vinden op de begraafplaats aan de Voorweg in Oostvoorne. Deze trommel staat op het graf van Hillechien Brinker-Vennema, geboren op 22 oktober 1860 en overleden op 20 januari 1927 – alweer negentig jaar geleden. Op de grafsteen lezen we ook nog de naam van H.Tammeling geboren op 25 december 1886.
Cultuurhistorisch belang
Dit soort trommels is gemaakt door een blikslager of een smid. Men legde er beschilderde bladeren van zink, bloemen van kraartjes of ander materiaal in, met een foto of vaker: een wens van dunne aluminium letters op een band, bijvoorbeeld: ’Rust zacht, lieve Betje ‘. Het waren vaak ambachtelijke kunststukjes. Het is zaak dat deze bijzondere trommel behouden blijft, voordat niemand op het eiland meer weet wat zulke trommels waren. Hij vertelt de bezoekers van de begraafplaats iets over de geschiedenis van het begraven op Voorne, iets over de geschiedenis van het dorp. Daarom moet de trommel gerestaureerd worden. Dat vindt de Historische Vereniging Westerlijk Voorne (HVWV).
Actie
Het restauratieatelier in Veenhuizen, in de persoon van Pieke van Doorn, kan de trommel nu nog restaureren. Zij heeft in 2018 tijd om de trommel in zijn oude glorie te herstellen. Voor deze restauratie start de HVWV graag een actie – om de 500 euro die dit kost, bijeen te brengen. Korrie Korevaart, lid van de HVWV, hoopt dat er minstens 50 mensen een klein bedrag op de bankrekening van de HVWV willen storten: ‘Wat weg is, is weg, en krijgen we nooit meer terug – dit is een uniek document van de rouwgeschiedenis op het eiland. Dat moet bewaard worden. De trommel kan zo nog vertellen van de geschiedenis van de begraafplaats’.
Wie meer wil weten of informatie heeft over het verhaal achter de steen en trommel, kan bellen:06-24173646. Voor een kleine of grote financiële bijdrage: bankrekening NL94RABO0350260222 t.n.v. de Historische Vereniging Westelijk Voorne o.v.v. Graftrommel.
Voortgang graftrommel Oostvoorne:
De redding van de laatste graftrommel op de begraafplaats in Oostvoorne
Korrie Korevaart
Veel mensen kennen ze nog wel. Ooit lagen er op de Nederlandse begraafplaatsen zo’n 25.000, nu zijn er in heel Nederland minder dan 1.000 over. Graftrommels waren een soort grafcadeau. Naast de grafsteen stond er op het graf vaak een extra aandenken van anderen dan familie: doorgaans een blikken trommel met een glazen venster, gevuld met (kunst)bloemen en een bladerkrans. Er lagen er ook veel op de begraafplaatsen op Voorne. Daarvan is er slechts eentje over, op de begraafplaats van Oostvoorne.
Hillechien Brinker-Vennema
De graftrommel ligt op het graf van Hillechien Brinker-Vennema (1860-1927). Mensen die haar een warm hart toedroegen, plaatsten een graftrommel op haar graf op de begraafplaats aan de Voorweg in Oostvoorne. Dat was tussen 1870 en 1940 een veelvoorkomend verschijnsel. Haar trommel zou gemaakt kunnen zijn door een blikslager of een smid, zoals in die tijd gebruikelijk was. Men legde er graag beschilderde bladeren in van zink of bloemen van kraaltjes, met een foto of vaker: een wens van dunne, aluminium letters op een band, bijvoorbeeld: ‘Rust zacht, lieve Betje’. Het waren ambachtelijke kunststukjes. Hillechiens trommel heeft nog bladeren en bloemen.
Over Hillechien Brinker is helaas weinig bekend. Zij werd geboren op 22 oktober 1860 en overleed op 20 januari 1927. Haar ouders waren Onne Derks Vennema en Anje Reukema. Haar man, Hendrik Brinker, bleef als weduwnaar achter. Waar hij begraven ligt, is onbekend.
Hendrik Tammeling
Op haar grafsteen staat ook de naam H. Tammeling, de naam van haar zwager. Hij werd hier zeven jaar later begraven. Over hem weten we meer.
Hendrik Tammeling werd geboren op 25 december 1886 en overleed op 14 februari 1934, 47 jaar oud. De Nieuwe Brielsche Courant van 16 februari vermeldt dat de toneelavond van de Vereniging Nut en Genoegen, die de volgende dag zou plaatsvinden, werd uitgesteld ‘wegens het overlijden van één der bestuursleden, den heer H. Tammeling’.
De wortels van de familie Tammeling liggen in het noorden des lands. Geen wonder dat er daarom ook overlijdensadvertenties in het Nieuwsblad van het Noorden stonden, op 16 en 17 februari 1934: ‘Heden overleed na een kortstondige ziekte in het Ziekenhuis te Rotterdam, onze lieve Broeder, Zwager en Oom HENDRIK TAMMELING Echtgenoot van A. BRINKER in den ouderdom van ruim 47 jaar, in leven hoofd der school te Oostvoorne.’
Schoolhoofd
Op 20 februari plaatst de school een overlijdensbericht in de Nieuwe Brielsche Courant. De begrafenis had intussen al plaatsgevonden op maandag 19 februari, en de Nieuwe Brielsche Courant doet daarvan uitgebreid verslag in de krant van 23 februari. Dankzij de gewetensvolle verslaggever krijgt ook de lezer in 2018 inzicht in wie Hendrik (Henk) Tammeling was, wat hij allemaal deed binnen het dorp en wie er bij zijn begrafenis aanwezig waren.
De verslaggever laat weten dat de belangstelling enorm was: ‘Achter de lijkbaar op de begraafplaats volgde een baar, volgeladen met bloemen en gedragen door vier leerlingen van den overledene. Hierachter de echtgenoote en dochter, familieleden, verwanten, vrienden, het volledige college van Burgemeester en Wethouders dezer gemeente met den Gemeente-Secretaris, de Inspecteur van het Lager Onderwijs, de heer Brandsma, de heer C. Schipper, hoofd der O.L. school te Brielle, de heeren A. Holleman en H.J.M. van Weert, resp. Hoofd der O.L. scholen no. 2 en 3 alhier, de heer J. van Dijke, directeur der vakscholen te Brielle, de kerkeraad der Ned. Herv. Kerk alhier, bestuursleden van de vereeniging “Nut en Genoegen”, een deputatie van de afd. Brielle van het Ned. Onderw. Genootschap, Ds. Brinkerink, Dr. C.M. Kroes, het personeel der O.L. school no. 1 en de kinderen der 3 hoogste klassen.’
Er waren kransen, bloemstukken, vijf sprekers en ook de kinderen leverden hun bijdrage: ze zongen een toepasselijk lied. De oudste zwager van Tammeling, de heer Brinker (ongetwijfeld de weduwnaar van Hillechien), bedankte daarna iedereen namens de familie.
Graftrommel
Dit verslag van de begrafenis van Hendrik Tammeling maakt voldoende duidelijk dat de graftrommel op het graf er later waarschijnlijk niet voor Hillechien werd neergezet, maar uit eerbetoon aan haar zwager. Tammeling was getrouwd met Anje Brinker. Samen kregen zij één kind, Anna Hillegonda (Anneke) Tammeling, die later bekend werd vanwege haar boeken over handwerken. Henks echtgenote overleed in 1953, zijn dochter in 2002 en zijn (enige) kleinkind Anja in 2015.
Jammergenoeg kent de vierde generatie van de familie het verhaal achter de graftrommel niet: zij weten niet dat er ooit een graftrommel is geplaatst, laat staan van wie dat een geschenk was.
De kans is groot dat de graftrommel er na de begrafenis is neergezet voor Henk Tammeling en afkomstig is van zijn collega’s of (oud-)leerlingen, of uit de kring van de bestuursfuncties die hij vervulde. Misschien dat er ergens in een archief nog eens informatie over de trommel opduikt. In elk geval niet in het Archief van de Oudercommissie OLS Oostvoorne, dat door het Streekarchief Voorne Putten in Brielle wordt bewaard. In de notulen van de ‘schoolvergadering’ van 26 maart 1934 (inventarisnr. 6), de eerstvolgende vergadering van zijn collega’s na het overlijden van Tammeling, lezen we dat de waarnemend voorzitter, de heer A. Lindhoudt, collega Tammeling herdenkt, die ‘na een korte ziekte, zoo spoedig uit ons midden is weggehaald’. Hier en elders in de notulen: niets over een graftrommel.
Andere sporen of foto’s?
Tot nu toe heeft niemand nadere informatie over de trommel kunnen geven. Mocht u foto’s van vroeger hebben waar de graftrommel op staat, of zat u ooit bij meester Tammeling in de klas en kunt u meer vertellen over de herkomst van de trommel, dan hopen we dat u wilt reageren en wilt doorgeven wat u weet over Tammeling of de graftrommel (tel. 06 2417 3646).
Intussen zal de trommel dit jaar worden gerestaureerd in het restauratieatelier voor graftrommels in Veenhuizen, door Pieke van Doorn. Zij heeft in 2018 gelukkig nog tijd om de trommel in zijn oude glorie te herstellen. De restauratie zal 500 euro kosten. Geen wonder: dit is louter handwerk en het vergt veel geduld om dit tot een goed einde te brengen. Gelukkig heeft de bescheiden kerstactie van de HVWV al bijna 400 euro opgeleverd.
Wij hopen daarom dat de lezers van Struinen nog een paar euro willen overmaken (rek.nr. NL94 RABO 03502.60.222 t.n.v. de Historische Vereniging Westelijk Voorne, o.v.v. Graftrommel). Op die manier kan de enige graftrommel op Voorne worden gered en kan deze wellicht een mooi plaatsje vinden in de aula van de begraafplaats. Het is de laatste trommel die iets vertelt van de geschiedenis van het begraven en begraven worden op westelijk Voorne….
Met dank aan Hans van Santen. Over graftrommels schreven Leon Bok en Evert Jan Halkus het boek Graftrommels en (kunst)grafkransen in Nederland. Historie van een bijzonder funerair object, uitgegeven door de Stichting Dodenakkers (2013). Tineke Wiegman schreef een boekje over de dochter van Hendrik Tammeling: Anneke Koese-Tammeling (2001).
Mari van Esch
De eerste dag van de Tweede Wereldoorlog sneuvelt Mari van Esch in Kessel aan de Maas. Op 10 mei 1940. Hij werd begraven op de begraafplaats in Haarsteeg. Mari van Esch was pas 24 jaar.
Dankzij gedetailleerd archiefonderzoek van zijn neef Mari van Esch is veel bekend geworden over wat zich op die dag 10 mei 1940 in Kessel afgespeeld heeft.
De heer B. Beaard, secretaris van Heemkundekring Onsenoort, heeft in maart 2017 met onze stichting contact opgenomen omdat zij het graf van Mari weer in originele staat terug wilden brengen.
Op een oude foto van het graf was te zien dat er een graftrommel op het graf gelegen heeft! De vraag was of wij voor een trommel konden zorgen. Na lang zoeken hebben wij een mooie oude krans gevonden en het bedrijf ZinkArt uit Drachten heeft voor ons een trommel op maat gemaakt.
Na de restauratie van de krans en het schilderen van de nieuwe trommel heeft de heer B. Beaard de trommel begin mei 2017 opgehaald. Op 10 mei, 77 jaar na het overlijden van Mari van Esch is na de plechtigheid in de parochiekerk van Haarsteeg het gerestaureerde graf gezegend en werd afgesloten met een vendelgroet, kranslegging en het blazen van The Last Post.
De medewerkers van het Restauratie atelier vonden het een eer om mee te mogen werken aan de restauratie van het graf van Mari van Esch, die zijn leven voor ons gegeven heeft.! Meer informatie: www.marinusvanesch.nl
Ontwerptekening.
Rinke Meijer van ZinkArt uit Drachten bezig met maken van de trommel voor Mari van Esch.
De trommel is klaar, nu moet hij nog geschilderd worden.
Nieuwe trommel met nog ongerestaureerde krans.
Dit is de krans die wij hebben kunnen kopen voor in de nieuwe trommel van Mari.
Gerestaureerde bloemtak met op de achtergrond de uitnodiging voor de herdenkings dienst in Haarsteeg op 10 mei 2017.
De nieuwe trommel met gerestaureerde krans, nog zonder afdekking van het glas.
De gerestaureerde trommel op het graf.
Vincent Verbunt
Grafkransenkast van het graf van Vincent Verbunt, Tilburg 1885.
In 1811 is de “Begraafplaats Binnenstad” in het centrum van Tilburg aangelegd. Op die begraafplaats bevindt zich het graf van Vincent Verbunt, die in 1885 op zeer jonge leeftijd is overleden.
Het graf bevat een grote grafkransenkast van hardsteen met daarin drie kransen, afgesloten door een glasplaat. Zijn ouders hebben daar later ook een plaats gekregen, aan beide zijden van zijn graf.
Evert Jan Halkus, voorzitter van de Stichting tot Behoud van de Drentse Graftrommels, attendeerde de restaurateurs van de stichting op dit bijzondere monument. Het vermoeden bestaat dat de drie kransen de oudste tot nu toe gevonden kransen zijn in Nederland.
De stichting kreeg fiat van de beheerder van de begraafplaats om de kransen te restaureren. Half december 2015 zijn de drie kransen uit de kast gehaald en meegenomen naar Veenhuizen Drenthe waar het restauratie atelier van de stichting zich bevindt.
De grafkransenkast in vervallen staat op de begraafplaats.
De drie kransen hebben in totaal 576 verschillende blaadjes, waarvan bijna alles van de moederring geroest was. Verder bevatten de kransen ook nog bloemen van porselein: 15 grote rozen en 70 knopjes. Besloten werd alle 576 blaadjes te voorzien van nieuwe stelen voordat ze weer aan de moederring gesoldeerd zouden worden. Door het miniem aantal blaadjes dat nog wel aan de moederring vast zat, was een “mogelijk patroon” in de kransen te ontdekken. De blaadjes zijn van zink, zwart geverfd met een laagje glas grit, dus echte rouwkransen.
Daar er geen enkele oude foto van de grafkransenkast beschikbaar was, kreeg deze restauratie een heel bijzonder karakter. Niet alleen de ambachtelijke vaardigheden kwamen volop aan bod, maar ook op het creatieve vlak werd er veel van de restauratoren gevraagd!
De restanten van de kransen.
De werktekening.
Restant oude krans.
Blaadjes uit de oude kransen.
Het aanbrengen van de stelen.
Organiseren, sorteren en beschilderen.
Opbouw blaadjes en porseleinen bloemetjes.
Sorteren bloemen en bevestigen stelen.
De kransen na de restauratie.
Eind december zijn de gerestaureerde kransen weer in de kast teruggeplaatst op het graf van Vincent Verbunt in Tilburg.
De laatste hand...
Het uiteindelijke resultaat op het graf.
Tijdens de rondleiding van de gids op de begraafplaats zal het graf worden meegenomen met het verhaal over de restauratie.
Sinds kort is de Stichting Funerair Erfgoed Tilburg opgericht om de belangrijkste grafmonumenten in Tilburg te kunnen restaureren.
In dit artikel van Omroep Brabant kunt er meer over lezen, in het bijgevoegde filmpje is ook het grafmonument van Vincent Verbunt opgenomen.
Schoorl, Teunis Noot
Teunis Noot, geboren 26 juni 1901 te Den Helder. Overleden 7 oktober 1928 in Canada.
De heer Teunis Noot was werkzaam in Canada en heeft daar een ongeluk gehad met het timmeren waarbij een spijker dwars door zijn hand is gegaan. Dit werd een behoorlijke infectie en hij is uiteindelijk op 27-jarige leeftijd aan de gevolgen van hoge koorts in Canada overleden.
Vervolgens is hij door de familie vanuit Canada in een loden kist vervoerd naar Schoorl en aldaar begraven op de algemene begraafplaats.
De trommel is bij ons gekomen doordat een funerair deskundige van de gemeente Bergen contact heeft gezocht met onze stichting.
De trommel is "museaal gerestaureerd" dat wil zeggen dat de oude trommel blijft bestaan waarin wel de gerestaureerde krans is komen te zitten.
De Historische Vereniging Schoorl, Scoronlo heeft onder leding van de heer L. Smak een vitrine gemaakt voor de trommel met krans.
De graftrommel is met de vitrine op 17 juli 2020 geplaatst.
De vitrine waar de trommel in hangt is van roestvrij staal en het glas is 8 mm dik. Het geheel is op ongeveer 80 kg gekomen.
Het huisje waar de kast aan hangt is een voormalig historisch lijkenhuisje.
De ster op de voorgrond is een joods monument voor drie personen die in de oorlog omgekomen zijn.
Elsloo
Begin april 2017 zijn er acht graftrommels ter restauratie aangeboden van het kerkhof uit Elsloo, gemeente Ooststellingwerf.
Ze waren niet allemaal in een goede staat. Maar we hadden al vaker hele slechte trommels en kransen gerestaureerd en hadden dus alle vertrouwen dat dit ook goed zou komen.
De kransen hadden allemaal een aantal porseleinen bloemen of bloemen van metaal. Vol enthousiasme hebben we de restauratie uitgevoerd. Ondertussen werd er in Elsloo druk getimmerd aan houten kisten, waar de trommels in de winterperioden in worden opgeslagen.
Het ophalen van de graftrommels door Helmich Hammer en Aad Oudshoorn, de krachten achter het restauratie project van Elsloo.
Op donderdag 16 november zijn de gerestaureerde trommels opgehaald om vervolgens op vrijdag 17 november op de graven geplaatst te worden voor de lichtjesavond.
In de lente van 2018 zullen alle trommels vanuit de winteropslag weer terug geplaatst worden op het kerkhof in Elsloo. De heren H.Hammer en A. Oudshoorn hebben zich bijzonder ingezet voor dit project.
Namens de medewerkers van het restauratieatelier, bedankt voor dit project! Zo blijft er weer een stukje erfgoed bewaard.
Tiel
De secretaris van de Stichting tot Instandhouding Historische Begraafplaatsen in Tiel en Omstreken, de heer P. van der Schaaf, heeft na een bezoek aan de begraafplaats van Driebergen in 2015 contact opgenomen met onze stichting.
Medewerkers van de Stichting tot Behoud van de Drentse Graftrommels hadden namelijk de enige trommel van de begraafplaats in Driebergen opgeknapt. De heer P. van der Graaf vroeg onze stichting de twee trommels, die Ter Navolging in Tiel rijk was, op te knappen.
Beide trommels verkeerden in slechte staat.
Bijzonder waren de twee standaards die gebruikt werden op het graf.
De grootste trommel had geen krans meer. Alleen een half kransje met plastic bloemetjes. In het midden zat een hardboard plaatje met informatie over de gestorvene.
Van de andere trommel was de krans stevig en compleet, alleen zat er geen likje verf meer op.
Tijdens de restauratie hebben de medewerkers van het restauratie atelier hun creatieve gaven kunnen tonen.
In overleg met de heer P. van der Schaaf is besloten om voor de lege trommel een krans te maken met dennenappels met in het midden weer het plaatje met informatie.
Het kwam vroeger wel meer voor dat er kransen gemaakt werden van natuurlijk materiaal. Het is te begrijpen dat kransen van dergelijk materiaal in de loop van de tijd vergaan zijn.
De heer L. Bok, één van de schrijvers van het boek Graftrommels en Kunstgrafkransen, vond de restauratie van de trommel met de dennenappelkrans zeer smaakvol uitgevoerd.
Op 29 mei 2016 tijdens de week van de begraafplaats zijn de gerestaureerde trommels aangeboden in het bijzijn van vrijwilligers en sympathisanten.
Vlieland
Feije Jans Pronker ( 1821-1903) voer in zijn jonge jaren als matroos op de grote vaart.
Later als loods op zijn vaders Loodsschuit en vervolgens als Rijksloods.
Feije Jans Pronker trouwde in 1847 met de Vlielandse Elizabeth Bakker ( 1824-1899).
Zij kregen zes dochters en drie zonen.
Bron: barkschip Amicitia-T.F.J.Pronker.
Krans rond, gerestaureerd en tegelijk op het graf geplaatst van Feije Jans met de trommel en krans van Wullemina.
Op het Kerkhof van Vlieland liggen nu dus twee trommels door ons gerestaureerd.
website maken